برنج در تغذیه ایرانی به عنوان یک منبع اصلی از انرژی، کربوهیدرات و ویتامین‌های مورد نیاز برای سلامت بدن محسوب میشود. همچنین همواره در سفره های ایرانی جایگاه ویژه ای داشته و عنصر پایه ی بسیاری از غذاها و طبخ‌های محلی و سنتی است.
استفاده روزانه و زیاد از آن در آشپزی ایرانی، معمولا باعث خرید و ذخیره این محصول بیش تر از حد نیاز در خانه ها و رستوران ها می شود. اما انبار کردن برنج ها، معمولا با مشکل حمله حشره یا شپشک به برنج همراه است . این موضوع علاوه بر کاهش کیفیت و ارزش غذایی برنج، حتی می تواند منجربه تحمیل خسارت های مالی به ویژه برای کسانیکه برنج را در حجم بالا ذخیره کرده اند مانند رستوران ها و… شود.
در این مقاله، ضمن معرفی حشره برنج و خصوصیات آن، به بررسی روش‌ها طبیعی و مختلفی که برای از بین بردن حشره برنج و حفظ کیفیت آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌پردازیم. و راهکارهایی برای بهینه‌سازی شرایط ذخیره‌سازی و نگهداری برنج ارائه می دهیم.
معرفی حشره برنج
شپشک برنج (Rice weevil ) یک آفت انبار و خردکننده محصولات است که با نام علمی “Sitophilus oryzae” شناخته میشود. این حشره عمدتاً در محصولات غله‌ای مانند برنج، گندم، جو و ذرت یافت میشود.
این حشرت دارای جثه ای کوچک با طول حدود 2-3 میلی‌متر است. بدن آنها بیضی شکل بوده و پوشیده از نوارهای خاکستری تا قهوه‌ای است. و دارای خرطومی برای شکافتن بذرها و غذاها می باشند.
شپشک برنج دارای چرخه زندگی کامل است که شامل مراحل تخم‌گذاری، لارو، ککون و حشره بالغ میشود. این حشرات در مرحله بلوغ توانایی پرواز کردن دارند. معمولا 30 روز عمر می‌کنند و 4 بار در روز تخم گذاری می کنند.
در واقع کرم های سفیدی هم که گاهی در کیسه های برنج وجود دارد، همان لاروها یا نوزادان این حشره هستند؛ و با اتمام دوره رشد به شپشک تبدیل خواهد شد. در صورت عدم اقدام موثر در دفع کرم ها و شپشک ها چرخه تخم گزاری، تبدیل به کرم و سپس شپشک ادامه خواهد داشت.
آسیب شپشک ها به برنج و غلات:
این حشره به بذرها و محصولات غله نفوذ کرده و آنها را خرد می‌کند. بذرها را با کانال‌هایی که درون آنها حفر می‌کند، تخریب می‌کند و به صورت داخلی تغذیه کرده و باعث از بین رفتن ارزش غذایی بذرها و کاهش کیفیت محصولات غله میشود.
آسیب شپشک ها به انسان:
این حشرات ناقل بیماری به انسان نمی باشند نیش نمی زنند، گاز نمی گیرند و حتی مصرف ناخواسته ی آن هم هیچ آسیبی به سلامت انسان وارد نمی‌کند اما اگر شپشک های برنج را به موقع ازبین نبریم علاوه بر انتقال آنها به مواد خوراکی دیگر مانند گندم، جو، ماکارونی، رشته سوپ و … خیلی زود به محیط آشپزخانه، فرش و رختخواب ها هم سرایت می‌کند . خرطوم شپشک ها صرفاً قابلیت سوراخ کردن دانه‌ها را دارد؛ بنابراین به حیوانات خانگی حمله نمی‌کنند، مبلمان چوبی را نمی‌جوند و پارچه را سوراخ نمی‌کنند. تنها ضرر وجود شپشک‌ها، علاوه بر ایجاد حس ناخوشایندی که ایجاد می‌کنند، ازبین بردن مواد معدنی و مغذی برنج است.
چگونه از شپشک برنج جلوگیری کنیم؟
اگرچه استفاده از قرص برنج از رایج ترین راه های محافظت از برنج در برابر شپشک هاست؛ اما علاوه بر خطری که خود قرص برنج برای انسان دارد و خوردن آن موجب مرگ میشود، مصرف برنجی که برای نگهداری آن از قرص برنج استفاده شده هم می تواند بیماری های جبران ناپذیری برای کبد و … به بار آورد. بنابراین در این مقاله سعی می کنیم از روش های ایمن تر و استفاده از گیاهان بی خطر را برای از بین بردن شپشک ها و حفظ کیفیت برنج به شما پیشنهاد دهیم.
محیط مناسب:
قبل از هر چیز بهتر است به شرایط انبار و یا محلی که برای نگهداری از برنج خود انتخاب می کنیم توجه کنیم. انتخاب محلی خشک و خنک و سرکشی مداوم به برنج ها می تواند برای جلوگیری و کنترل شپشک ها موثر باشد.
مکان های نگه داری برنج را همواره سم پاشی و ضد عفونی کنید.
کیسه های برنج را با فاصله از دیوار یا زمین بگذارید. به گونه ای قرار دهید که هوا در میان آن ها جریان داشته باشد.
بسته بندی مناسب:
کیسه های برنج را در یک کیسه ی نایلونی سالم و ضخیم قرار دهید و با دست و یا وسیله ای وکیوم کننده مثل جارو برقی هوای کیسه ی نایلونی را خارج کنید سپس کیسه را محکم گره بزنید.
این بسته بندی اضافی از نفوذ شپشک ها از محصولات آلوده به کیسه برنج جلوگیری می کند.
استفاده از گیاهان معطر:
البته توجه داشته باشید که استفاده از این گیاهان بیشتر جنبه جلوگیری از شپشک زدن برنج را دارد تا از بین بردن آنها و باید قبل از آلوده شدن برنج از آن ها استفاده کرد.
گیاهانی چون میخک، برگ بو، برگ لیمو،پوست پرتقال، پودر نعناع خشک ( بهتر است در یک کیسه نازک و یا کیسه ای پارچه ای ریخته شود)، سیر حلقه شده و برگ درخت گردو از جمله گیاهان موثراند. روش استفاده از آن هم راحت است فقط کافی است هرکدام از گیاهان ذکر شده که در دسترستان است را به میزان لازم لا به لای برنج ها قرار دهید.
اگر برنج شما در حال حاضر شپشک دارد و دیگر برای انجام پیشگرانه دیر شده است؛ پیشنهاد می کنیم برنج های آلوده را سریعا از محیط انبار و یا غلات دیگر دور کرده آنها را روی پارچه ویا ظرفی تمیز در محیط باز در معرض هوا قرار دهید تا شپشک های آن خارج شود البته حتما توجه داشته باشید که نباید برنج ها در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار گیرند و یا با آب باران و.. خیس شوند زیرا نور خورشید و رطوبت باعث خوردشدن برنج ها در زمان پخت میشود. پس از خروج شپشک ها برنج شما قابل استفاده است البته فراموش نکنید که برای جلوگیری از شپشک مجدد یکی از روش های پیشگیرانه ی بالا را انجام دهید.
امیدوارم این مقاله در خصوص کنترل و دفع حشره و کرم برنج راهنمایی‌های مفیدی را به شما ارائه داده باشد. اگر شما هم ترفندهای موثری در این زمینه می شناسید که در این مقاله ذکر نشده است، تجربیات خود را از طریق فرم زیر با ما به اشتراک بگذارید.
